- J. R. R. Tolkien'in, öykülerinde gerçek kainata hayalî bir alternatif
olarak kurguladığı ve Orta Dünya kıtasına atfen aynı isimle anılan evren için
bakınız: Orta
Dünya evreni
Beleriand'ın batışından sonra, Orta Dünya'nın
kuzeybatısı
Orta Dünya kıtası, J. R. R. Tolkien'in kurguladığı Orta Dünya
evreninde, yazarın eserlerinin büyük bir kısmına mekân olan hayalî kıtadır. Bu
eserlerin en meşhurları Hobbit romanı ve Yüzüklerin Efendisi roman
üçlemesidir. Tolkien'in öykülerinde, meleksi varlıklar valar (tekili "vala"), elfler ve bunlarla ittifak halindeki insanlarla, şeytani Melkor ya da Morgoth (kötülüğe sapan
bir vala) ve onun yolundan giden büyük çoğunluğu orklardan, ayrıca ejderhalar
ve köleleştirilmiş insanlardan oluşan iki büyük gücün Arda'yı ele
geçirmek için yaptıkları savaşlar anlatılır. Sonraki çağlarda, Morgoth'un
yenilmesi ve Arda'dan sürülmesi sonucunda kötülüklerin efendisi rolünü, baş
yardımcısı Sauron devam ettirir.
Morgoth'un defedilmesinden sonra valar, Orta Dünya'nın işlerine doğrudan
karışmaktan tamamen el çekerler ve Sauron'a karşı süren mücadelede valar
safındaki halklara yardım etmesi için Orta Dünya'ya Istari (Tr. "Büyücüler", İng. "The Wizards") olarak bilinen maiaları (çoğulu "Maiar") yollarlar. Bunların
en önemlileri Gri Gandalf ve Ak Saruman olmuştur. Gandalf, görevine
sadık kalarak Sauron'un yok edilişinde kritik vazifeleri yerine getirir, Saruman
ise mutlak hakimiyet kurmak amacıyla Sauron'a rakip olarak ortaya çıkar.
Kötülüğe karşı mücadeleye katılan diğer ırklar ise cüceler, entler ve hobbitlerdir. Orta Dünya üzerinde hakimiyet tesis etmek
için karanlık güçler ile aydınlık güçler arasında yaşanan mücadelenin başlangıcı
ve ilk devreleri Tolkien'in Silmarillion adlı eserinde hikâye edilir.
İyilik ile kötülüğün son mücadelesi, sırasıyla Hobbit ve Yüzüklerin Efendisi
romanlarında ele alınır.
Tolkien'in
etkilendikleri [değiştir]
Kadim Cermen mitolojisinde, insanların yaşadığı dünya şu isimlerle anılır; Midgard (Tr. "Orta Dünya"), Middenheim, Manaheim, ve
Middengeard. Midgard'ın evrenin merkezinde olduğu inancı hakimdir. Gökkuşağı
köprüsü Bifröst,
Orta Dünya'dan çıkıp tanrıların ülkesi Asgard'a geçiş yoludur. Orta Dünya'nın altında, ölülerin
ülkesi Hel
vardır. Evren, dokuz fiziksel dünyanın birleşmesinden oluşmuş olarak kabul
edilir. Bu dokuz dünyanın ne mahiyette birliktelik içinde oldukları muğlak
kalmıştır. Bir görüşe göre yedi dünya, "çevreleyen bir deniz"de baştan başa
sıralanmaktadır; insanların ülkesi (Midgard), elflerin ülkesi (Alfheim),
cücelerin ülkesi (Niðavellir),
tanrıların ülkesi (Asgard ve Vanaheim)
ve devlerin ülkesi (Jotunheim
ve Muspelheim).
Diğer İskandinav uzmanları bu yedi dünyayı gökte, dünya ağacı Yggdrasill'in dallarında yerleşmiş
olarak düşünürler. Tolkien, Yggdrasil'i andırır şekilde Valinor'un
İki Ağacı'nı kurguladı.
Büyük
Deniz'in doğusunda yer alır. Tolkien'in efsanelerinin çoğu bu kıtada
yaşanır. Tolkien evreninde dünya (Arda) ilk başlarda yuvarlak değil, düz
olarak yaratılmıştır. Yeryüzünün (Ambar veya
Imbar) düz olduğu zamanlarda en batıda Aman yer alırdı ve doğuda da başka
kıtalar vardı. Yeryüzünün ortasında ise Orta Dünya kıtası vardı, "orta" sıfatı
buradan gelmektedir.
Orta Dünya kıtasında ilk önce Iluvatar'ın İlk Çocukları, İlkdoğanlar veya
Önce Gelenler olarak adlandırılan ölümsüz elf ırkı yaratıldı. Yaratılan ilk elfler
kendilerini Orta Dünya'nın uzak doğusundaki Cuivienen'de uyanmış buldular. Daha sonra yaratıcı Eru'nun emrindeki bir vala tarafından -Arda'nın uzak batısında
ikamet eden- ölümsüz vaların ülkesi Valinor'a davet edildiler. Bu davete verdikleri
karşılığa göre elfler gruplara ayrıldı. Teklifi derhal kabul edip sonuna kadar
Eru'nun rehberini izleyen elf kabilesi Vanyar, en üstün elfler olarak tarihe
geçti ve bu topluluk Orta Dünya'ya bir daha katiyen dönmedi. Teklifi kesin
olarak reddeden elfler ise en karanlık elf toplumu oldular, Karanlığın
Elfleri anlamında Avari (Tr. "İsteksizler", İng. "the Unwilling") olarak bilindiler. Bu iki
topluluğun arasında orta dereceli elf toplulukları yer alır. Vaların en güçlüsü
ve Eru'ya isyan eden tek vala Melkor,
Cuivienen'de hayata uyanan elflerin karşısına valardan önce çıkmış ve bunlardan
bir kısmını yoldan çıkararak ork ırkını türetmiştir. Orklar bilindiği
kadarıyla hep karanlık tarafı seçtiler.
Cüceler, Aulë tarafından elflerden
önce yaratıldı ve Eru'dan izinsiz olarak yaratıldıkları için Eru onların
öldürülmelerine karar verdi. Fakat daha sonra Eru, cücelerin canlarına merhamet
ederek öldürülmesinden vazgeçti ve Elflerin Uyanışı'na kadar uykuda beklemek
üzere Orta Dünya'nın ücra bir yerinde taş sandıklara kapatılmalarına karar
verildi. Elflerin Uyanışı'ndan sonra, cüce ırkı uyandı.
Cücelerden binlerce sene sonra, Sondoğanlar olarak bilinen insan
ırkı yaratıldı. İnsan ırkının ilk ataları da elfler gibi Orta Dünya'nın uzak
doğusunda hayata gözlerini açtı. Daha sonra bu ırk da Eru'nun hizmetkârları
valara ya da Eru'nun yoldan çıkmış hizmetkârı Morgoth'a uymalarına göre Edain ve Doğulular
olarak iki ana gruba ayrıldılar. Orta Dünya'da bu ırklar dışında ikincil akıllı
ırklar da vardı (Örn; entler, kartallar,
ejderhalar,
vs.).
Böylece, vaların buyruğundaki elfler, edain, cüceler, kartallar, entler, vd.
ve Morgoth'un buyruğundaki orklar, Doğulular, ejderhalar, kurtlar,
vd. arasında amansız savaşlar başladı. Bu savaşlarda her kesimden onbinlercesi
katledildi ve görece kısa süren barış dönemleri dışında Orta Dünya'da
küçük-büyük birçok savaş yaşandı.
Bir zamanlar Orta Dünya kıtasıyla Aman'ı birbirine bağlayan tek kara
parçası olan Helcaraxë buzulu ve bunun güneyindeki Beleriand, Birinci Çağ'ın sonunda valar tarafından Öfke Savaşı'nda denize
batırıldı.
İkinci
Çağ'ın sonundaki büyük evrensel tufanda ise bütün bir Eä (kainat) değişikliğe
uğradı. Bu değişiklikten olarak, Ambar yuvarlaklaştırıldı ve Ölümsüz Diyar Aman Arda'nın ötesine alındı. Boşluk ortadan
kaldırıldı ya da dünyanın etrafındaki atmosfer, Boşluk'un dönüştürülmesi ile
yaratıldı. İkinci Çağ'ın sonunda Eru Ilúvatar, Belegaer'in ortasında boydan
boya bir yarık açmış ve Númenor
kıtası bu yarıktan yerin altındaki zindanlara çökertilmiştir. valara saygı
göstermedikleri için Eru'nun gazabına uğrayan Númenorlular, inanan bir azınlık
dışında -günlerin sonuna kadar orada kalmak üzere- bu zindanlara hapsedildiler.
İnanan azınlık, Orta Dünya'ya gemilerle dönmeyi başardı.
Orta Dünya'da geçen Yüzüklerin Efendisi
hikâyesi, Peter Jackson
tarafından aynı adla üçleme olarak
sinemaya uyarlanmıştır. Üçleme 2001-2003 yıllarında gösterime girmiştir.
2009 yılında Chris
Bouchard yönetmenliğinde The
Hunt For Gollum (Tr:
Gollum'u Takip) filmi yapıldı. Filmde, Gollum'un Dumanlı Dağlar'ı -yüzüğü bulmak
gayesiyle- terkettikten sonra yaşadıklarından bir kesit sunuluyorve Born of
Hope(Umudun Doğuşu)filmide ingiltere'de çekilmiştir. Film Aragorn'un doğuşunu
anlatmaktadır. Ayrıca, 2011 ve 2012 yıllarında olmak üzere gösterime girecek
olan Hobbit ve Hobbit 2 filmlerinin çekimleri sürmektedir.
Tolkien ve kurguladığı evren hakkında İngilizce dilinde bugüne kadar birçok
eser yazılmıştır. Bunlardan bazıları:
